Bosbaden als instrument voor een positieve geestelijke gezondheid
Door Sandy Heylen, gezondheidspsycholoog
01 juni 2021
Noot redactie: op het einde vind je de lijst van referenties en voetnoten bij de nummers tussen de haakjes.
In dit leven komt elke persoon wel eens uitdagingen op sociaal, emotioneel en fysiek vlak tegen. De Mental Health Foundation (2016) stelt dat de fysieke gezondheid van mensen sinds de twintigste eeuw opmerkelijk is verbeterd (1). Voor onze mentale gezondheid is dit spijtig genoeg niet het geval, deze is zelfs verslechterd.
ā
Als ik naar mijn onmiddellijke omgeving kijk, zie ik inderdaad heel wat mensen die kampen met milde of ernstigere psychische klachten. Mijn intuïtie vertelde me dat dit niet zomaar tot ernstige mentale problemen hoeft te leiden. Maar klopt dit wel? Deze vraag was de start van enkele zoekende en leerrijke jaren. De psychologie-opleiding in België richt zich voornamelijk op klinische psychologie of de relatie tussen afwijkend gedrag en ziekte. Daarom koos ik om gezondheidspsychologie in Nederland te studeren. Hier werden enkele van mijn vragen beantwoord: hoe kunnen we vermijden dat klachten leiden tot stoornissen en hoe kunnen mensen met bestaande klachten toch een zinvol leven leiden. Tijdens mijn opleiding ontdekte ik de salutogenese (2), die de oorsprong van gezondheid beschrijft en via een stage bij het team mentaal welbevinden Gezond Leven (3) kwam ik meer te weten over geestelijke gezondheidsbevordering. Zo werd mijn interesse en passie voor dit thema gewekt.
ā
Gezondheidspsychologie
ā
Als gezondheidspsycholoog (i.o.) wil ik mensen ondersteunen en versterken. Zodat ze zich beter in hun vel voelen, zich gemakkelijker kunnen aanpassen en meer controle ervaren over hun eigen leven (4). De gezondheidspsychologie is een redelijk recente stroming binnen de psychologie. Matarazzo (1989), een van de grondleggers van deze stroming stelt dat ze o.a. een bijdrage wil leveren aan het bevorderen en instandhouden van gezondheid, en de preventie en behandeling van ziekte (5).
ā
De praktijken van gezondheidspsychologen (GP) zijn heel divers. Zo kan een GP o.a. mensen met diabetes of een chronische longziekte (COPD) ondersteunen in het managen van hun ziekte, mensen ondersteunen naar een algemene gezondere levensstijl, maar ook de geestelijke gezondheid van mensen verbeteren.
ā
Geestelijke gezondheid: wat is dit juist?
ā
Geestelijke gezondheid wordt vaak geïnterpreteerd als geestelijke ongezondheid (6): psychische problemen of stoornissen. Maar geestelijke gezondheid is meer dan ‘niet ziek zijn’, het is ook welbevinden en optimaal functioneren. Vanuit de theorie kunnen we geestelijke gezondheid aanschouwen vanuit twee dimensies, namelijk psychopathologie en positieve geestelijke gezondheid (7) (zie figuur 1). Een optimale geestelijke gezondheid ontstaat dan door een wisselwerking tussen deze beide dimensies.
ā
Figuur 1: Tweevoudig continuüm model, bron: Gezond Leven
Geestelijke gezondheidsbevordering
Bij geestelijke gezondheidsbevordering wordt ingezet op protectieve factoren en letterlijk het versterken van de geestelijke gezondheid door handvatten aan te reiken rond aspecten die mensen zelf kunnen beïnvloeden. Bijvoorbeeld het aanbieden van stress reducerende activiteiten of oefeningen om jezelf beter te leren kennen. Het neemt een unieke positie in binnen het domein van de geestelijke gezondheid naast preventie van ziekte, zorg en nazorg (8) (zie figuur 2). En het bestaat uit tal van acties en interventies die de wortels van geestelijke ongezondheid aanpakt, door in te zetten op het versterken van mentaal welbevinden en veerkracht.
ā
Figuur 2 Mental health intervention spectrum.
SOURCE: Adapted from Institute of Medicine (1994, p. 23).
Bosbaden en geestelijke gezondheidsbevordering
Bosbaden wordt tot nu toe vooral ingezet ter preventie van ziekte en curatieve praktijken, waarin de nadruk ligt op het verminderen van geestelijke ongezondheid (9). De effecten van bosbaden op het mentaal welbevinden van mensen wordt minder benadrukt. Het zou interessant zijn om te bekijken hoe bosbaden kan bijdragen aan een optimale positieve gezondheid.
ā
Uit talrijke studies komt naar voren dat bosbaden ook voor mensen zonder ernstige psychische klachten of stoornissen van belang kan zijn. Zo blijkt dat tijd in de natuur het concentratievermogen herstelt (10). Verder vermindert een veilige natuurlijke omgeving stress (11) en versterkt het het immuunsysteem (12). Daarnaast kan het helpen om onze emoties te reguleren door het verzachtende en kalmerende karakter van de natuur op de mens (13).
Hoewel verder onderzoek noodzakelijk is wijzen deze voorbeelden er alvast op dat bosbaden ook binnen een gezondheidsbevorderende context ingezet kan worden. Niet alleen ter preventie en curatie van ziekten, maar ook om mensen de nodige instrumenten aan te reiken die helpen om stressvolle situaties in het dagdagelijks leven aan te kunnen of om tot rust te komen. Met de subsidieaanvraag die we met enkele gidsen en andere experten in lente 2021 naar Innoviris hebben gestuurd, hopen we hiermee aan de slag te kunnen gaan in Brussel. Dit wordt hopelijk vervolgd.
ā
ā
Bronnen en voetnoten:
(1) Mental Health Foundation. (2016). Fundamental facts about mental health 2016. London: Author.
(2) Antonovsky, A. (1996). The salutogenic model as a theory to guide health promotion1. Health Promotion International, 11(1), 11-18. https://doi.org/10.1093/heapro/11.1.11
(3) https://www.gezondleven.be/themas/mentaal-welbevinden
(4) Dit sluit aan bij de definitie van positieve gezondheid (ZonMw, 2009)
(5) Matarazzo, J. D. (1982). Behavioral health’s challenge to academic, scientific, and professional psychology. American Psychologist, 37, 1–14.
(6) Cattan & Tilford, 2006
(7) Keyes, 2005; Soyez et al. 2020
(8) O’Connell, M. E., Boat, T., & Warner, K. E. (2009). Preventing mental, emotional, and behavioral disorders among young people: Progress and possibilities.
(9) https://www.bosbadenvlaanderen.com/bosbaden
(10) Kaplan, S. (1995). The restorative benefits of nature: toward an integrative framework. Journal of Environmental Psychology, 15(3), 169–182.
(11) Ulrich, R. S., Simons, R. F., Losito, B. D., Fiorito, E., Miles, M. A., & Zelson, M. (1991). Stress recovery during exposure to natural and urban environments. Journal of Environmental Psychology, 11(3), 201–230.
(12) Song, C., Ikei, H., Tsunetsugu, Y., Lee, J., Kagawa, T., & Miyazaki, Y. (2013a). Physiological and psychological impacts of walking stress in an urban environment on young males. Journal of Geography and Natural Disasters, 3, 113.
(13) Richardson, M., McEwan, K., Maratos, F., & Sheffield, D. (2016). Joy and calm: how an evolutionary functional model of affect regulation informs positive emotions in nature. Evolutionary Psychological Science, 2(4), 308–320. https://doi.org/10.1007/s40806-016-0065-5.
ā
ā
ā
ā